Dr. Άλεξ Π. Μπετροσιάν, MD | Ειδικός Παθολόγος-Εντατικολόγος
Επιστημονικά Υπεύθυνος Μονάδας Φροντίδας Υγείας και Αποκατάστασης ‘Καλλιστώ’
Ο όρος μετανοσοκομειακή ιατρική και μακροχρόνια φροντίδα υγείας (μετα-φροντίδα) εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών υγείας που μοιράζονται τον στόχο του να επαναφέρουν τον πρόσφατα νοσηλευθέντα ασθενή στο κατα το δυνατό καλύτερο σωματικό και λειτουργικό επίπεδο με την επιλογή της κατάλληλης δομής φροντίδας και αποτροπή των επανεισαγωγών. Οι ασθενείς μπορούν να έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας που περιλαμβάνουν τα κέντρα αποκατάστασης, είτε σε τμήματα εντός των νοσοκομείων (inpatient rehabilitation facility), είτε αυτόνομα rehabilitation ), κλινικές χρονίων πασχόντων (long term acute care), μονάδες παρηγορητικής-ανακουφιστικής φροντίδας (palliative care/hospice care), βραχείας νοσηλείας και νοσηλείας στο σπίτι (home care), καθώς και μονάδες φροντίδας υγειάς ηλικιωμένων ( skilled nursing home, nursing home). Οι υπηρεσίες υγείας είναι πολυεπίπεδες, συχνά ασυντόνιστες και περιλαμβάνουν τις ιατρικές, νοσηλευτικές, φυσιο-λογο-εργοθεραπευτικές, ψυχολογικές, κοινωνικές καθώς και οικογενειακές λόγω της σημαντικής συμμετοχής της οικογένειας στην στήριξη και φροντίδα στη χώρα μας.
Διεθνώς υπάρχουν δύο τύποι μετα-φροντίδας, η άμεση μετα-νοσοκομειακή (post acute care) και η μακροχρόνια φροντίδα υγείας (long term care). Παρότι οι δύο αυτοί τύποι φαίνεται να ομοιάζουν μεταξύ τους, ως προς τις παρεχόμενες υπηρεσίες και να εφαρμόζονται στα ίδια μέρη , έχουν διαφορετική οπτική και θεώρηση. Στη πρώτη περίπτωση, οι περιθαλπόμενοι έχουν καλύτερο προσδόκιμο ανάρρωσης και εκ τούτου πρέπει να λαμβάνουν το μέγιστο της θεραπείας με στόχο τη πλήρη αποκατάσταση, ενώ στη δεύτερη κύριο μέλημα είναι η ανταπόκριση-διόρθωση των λειτουργικών ελλειμμάτων των ασθενών με στόχο την μείωση του ρυθμού της φθίνουσας πορείας των ασθενών αυτών και την υποστήριξη των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής (Adult Daily Living, ADL), όπως η Διατροφή, Προσωπική Υγιεινή, Ένδυση, Χρήση Τουαλέτας, Μετακίνηση, Περπάτημα-Κίνηση.
Υπάρχουν πολλές κατηγορίες ασθενών που έχουν ανάγκη των υπηρεσιών μετανοσοκομειακής ιατρικής και μακροχρόνιας φροντίδας υγείας, όπως ασθενείς με Alzheimer’s, Προχωρημένη Άνοια, Χρόνιοι Πάσχοντες με Πολλαπλές παθήσεις, Συμφορητική Καρδιακή Ανεπάρκεια, Προχωρημένος Διαβήτης, Νευρολογικές Παθήσεις (ΑΕΕ) και όσοι έχουν ανάγκη από Παρηγορητική /Ανακουφιστική φροντίδα ήτοι ασθενείς με νόσο τελικού σταδίου.
Στη χώρα μας υπάρχουν σειρά δομών που μπορούν να υποδεχθούν ασθενείς που χρήζουν μακροχρόνια φροντίδα, όπως τα κέντρα ημερήσιας φροντίδας (ΚΗΦΗ), κέντρα ανοικτής προστασίας (ΚΑΠΗ), κέντρα υποβοηθούμενης διαβίωσης, προγράμματα βοήθειας στο σπίτι, καθώς και μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων (ΜΦΗ) όπως λέγονται σήμερα τα γεροκομεία-οίκοι ευγηρίας.
Συχνά παρατηρείται κάποια σύγχυση σε ότι αφορά τη χρήση του όρου ΜΦΗ και τι είδους υπηρεσίες παρέχονται στους χώρους αυτούς. Στη διεθνή βιβλιογραφία χρησιμοποιείται ο όρος Nursing Home για περιγράψει η δομή ενός οίκου ευγηρίας- ΜΦΗ και ο όρος Skilled Nursing Home ήτοι εξειδικευμένη ΜΦΗ που στελεχώνεται από πιο εξειδικευμένο νοσηλευτικό προσωπικό, έχοντας επικεφαλής ιατρικό διευθυντή, υπεύθυνο για τη λειτουργία της
Η προέλευση του όρου ΜΦΗ ανάγεται από την εποχή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας όταν ο αυτοκράτορας Κωσταντίνος ο Μέγας και η μητέρα του Αγία Ελένη οργάνωσαν χώρους για κατοικία, σίτιση και παροχή φαρμάκων , με σκοπό να φροντίζουν ηλικιωμένους και ετοιμοθάνατους, που ονομάστηκαν Γηροκομεία. Δια μέσου των αιώνων οι χώροι αυτοί εξελίχθησαν καθώς επίσης και η παροχή υπηρεσιών που προσφέρονται σε αυτά.
Η αναγκαιότητα της δημιουργίας με κριτήρια νέων ΜΦΗ στη χώρα μας αλλά και διεθνώς, στηρίζεται στην αυξανόμενη γήρανση του πληθυσμού, στο αυξημένο κόστος υγείας στα νοσοκομεία, στον αυξημενο κίνδυνο επιβάρυνσης της υγείας των ηλικιωμένων στα νοσοκομεία καθώς και στις κοινωνικό- οικονομικές μεταβολές (αλλαγή τρόπου ζωής, συνήθειες της οικογένειας ). Οι ΜΦΗ στη χώρα μας παύουν σιγά-σιγά να θεωρούνται χώρος ντροπής και ο ασθενής να θεωρείται κοινωνικά αποκλεισμένος και άγος για την οικογένεια. Αντίθετα μια σύγχρονη ΜΦΗ θα πρέπει να μπορεί να εφαρμόζει εξειδικευμένη ιατρική και νοσηλευτική φροντίδα, αποφεύγοντας έτσι την συχνή νοσηλεία στα νοσοκομεία, καθώς και εντατική φυσιοθεραπεία, εργο-θεραπεία και λογο-θεραπεία σε επίπεδο αποκατάστασης μετά από οξέα περιστατικά όπως π.χ μετα από ορθοπεδικά χειρουργεία που είναι και τα πλέον συνήθη στη τρίτη ηλικία. Σύμφωνα με το διεθνή ορισμό, η ΜΦΗ είναι μια δομή που λειτουργεί σε περιβάλλον σπιτιού που παρέχει 24 ωρη υποστήριξη και φροντίδα σε ανθρώπους που χρειάζονται βοήθεια για τις καθημερινές τους ανάγκες, οι οποίοι έχουν σύνθετες ιατρικές ανάγκες και είναι αρκετά ευάλωτοι. Η διαμονή τους στους χώρους αυτούς μπορεί να έχει μικρή διάρκεια που σχετίζεται με τη φάση της ανάρρωσης απο κάποια ασθένεια ή πάθηση, αποκατάσταση ή να είναι μακροχρόνια και να παρέχει παρηγορική / ανακουφιστική φροντίδα σε ασθενείς τελικού σταδίου.
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μία εξειδικευμένη ΜΦΗ μπορεί να υποδέχεται ευρύ φάσμα ασθενών, συνήθως τρίτης ηλικίας αλλα και όχι μόνο εφόσον παρέχει υπηρεσίες αποκατάστασης (τραύμα-ορθοπεδικά χειρουργεία). Η ποικιλομορφία των ασθενών προϋποθέτει αρκετά ικανό και ειδικευμένο προσωπικό με καθημερινή ιατρική παρακολούθηση και άμεση αντίληψη των προβλημάτων που αναδεικνύονται. Τα πλέον συχνά προβλήματα που αναδύονται αφορούν τις λοιμώξεις, την πολυφαρμακία, τις πτώσεις, τις διαταραχές θρέψης, την διαχείριση του χρόνιου πόνου, τις διαταραχές συμπεριφοράς, την κακοποίηση-παραμέληση, καθώς και την ποιότητα της ζωής εντος των ΜΦΗ
Α) Λοιμώξεις: Τόσο η διάγνωση όσο και η θεραπεία των λοιμώξεων στους περιθαλπόμενους στις ΜΦΗ περιπλέκονται απο το γεγονός των πολλαπλών προβλημάτων και πολυνοσηρότητας που εμφανίζουν καθώς επίσης και του περιορισμού των διαγνωστικών εξετάσεων στους χώρους αυτούς. Παρα ταύτα μια λεπτομερής κλινική αξιολόγηση μπορεί να αναδείξει με μεγάλη πιθανότητα την κύρια εστία της λοίμωξης. Οι λοιμώξεις του ουροποιητικόυ είναι οι πλέον συνήθεις λοιμώξεια στους περιθαλπόμενους στις ΜΦΗ, ακολουθούμενες από τις λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος (πνευμονίες) είτε από ιούς τους χειμερινούς μήνες κυρίως είτε από αλλα μικρόβια όπως πχ αιμόφιλο, στρεπτόκοκκο και αλλα gram – μικρόβια. Οι δερματικές και οι λοιμώξεις μαλακών μορίων καθώς και προσβολή του γαστρεντερικού με την εμφάνιση διάρροιας αποτελούν άλλες συνήθεις εστίες λοίμωξης στους ηλικιωμένους των ΜΦΗ.
Β) Πολυφαρμακία : πολλές μελέτες δείχνουν ότι αριθμός > 50% των περιθαλπόμενων λαμβάνουν περισσότερα από 7 διαφορετικών κατηγοριών φάρμακα και ότι το 7ο ή το 8ο φάρμακο είναι πιθανότερο να προκαλεί μάλλον βλάβη παρά ωφέλεια.
Γ) Πτώσεις: είναι συχνές με συχνότητα 1.5 πτώση ανα κρεβάτι κάθε χρόνο, ενω το 20% των ασθενών που πεθαίνουν σαν αποτέλεσμα πτώσεων προέρχονται από διάφορες ΜΦΗ. Τα αίτια των πτώσεων είναι πολλαπλά και πιο συγκεκριμένα είναι η άνοια, μυϊκή αδυναμία, πολυφαρμακία, έλλειψη επιτήρησης, πάρκινσον, ανεπάρκεια προσωπικου κα. Η προσέγγιση είναι πολύπλευρη και περιλαμβάνει περιορισμό φαρμάκων, τεχνικές βαδίσματος, και προγράμματα αποφυγής πτώσεων (Otago).
Δ) Διαταραχές θρέψης: Η υποθρεψία και η εν γένει απώλεια σωματικού βάρους είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα των περιθαλπόμενων στις ΜΦΗ, που μπορεί να προκαλέσει πολλαπλές επιπλοκές όπως δερματικά έλκη από πίεση και λοιμώξεις. Παραμένει δε ένας από τους καλύτερους δείκτες μειωμένης επιβίωσης στις ΜΦΗ. Κύρια αιτία της απώλειας βάρους αποτελεί η κατάθλιψη, η πολυφαρμακία και η άνοια. Η θεραπευτική προσέγγιση είναι σύνθετη και πολύ-παραμετρική, ενώ η τοποθέτηση ρινογαστρικού σωλήνα ή η γαστροστομία θα πρέπει να εφαρμόζονται με περίσκεψη και να αποτελούν τελικές λύσεις.
Ε) Διαταραχές συμπεριφοράς: Η άνοια, η κατάθλιψη και η ψυχοκινητική διέγερση αφορούν περι το 70-80% των περιθαλπόμενων στις ΜΦΗ και είναι η κύρια αιτία εισόδου των ασθενών. Ο φόβος, η υπνηλία, η επιθετικότητα, η απάθεια είναι μερικά χαρακτηριστικά συμπτώματα στις ανωτέρω περιπτώσεις που συνοδεύονται με αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα. Η θεραπευτική προσέγγιση περιλαμβάνει την φαρμακευτική και μη θεραπεία
Στ) Κακοποίηση-Παραμέληση: οιαδήποτε ενέργεια, παθητική ή από πρόθεση που προέρχεται από φροντιστή υγείας και προκαλεί κακό, πρόθεση για κακό ή βάζει σε κίνδυνο την ασφάλεια ή την ευθιξία ενός ηλικιωμένου ενεργητική είναι αδίκημα και διώκεται ποινικά. Αφορούν πολύ σοβαρές καταστάσεις που σπάνια παρατηρούνται ή αναφέρονται και είναι πολύ δύσκολο να διαγνωστούν παρά μόνο όταν υπάρχουν σημάδια σωματικά ή ψυχικά.
Ζ) Ποιότητα Ζωής : μεγάλη βαρύτητα θα πρέπει να δίδεται στη ποιότητα της ζωής των φιλοξενουμένων στις ΜΦΗ. Χρησιμοποιούνται πολλές κλίμακες αξιολόγησης για την βελτίωση της ποιότητας ζωής, ενώ οι παράμετροι που εξετάζονται είναι
Η αυτονομία, η ασφάλεια, η λειτουργική επάρκεια, οι εκτέλεση δραστηριοτήτων με νόημα, η ιδωτικότητα, η πνευματική διαύγεια και τέλος η ευχαρίστηση στη διατροφή.
Συνοψίζοντας, η νοσηλεία σε νοσοκομείο για ασθένεια ή τραυμα στους ηλικιωμένους ασθενείς συνήθως συνοδεύεται από ελάττωση της λειτουργικής ικανότητας και επάρκειας αυτών με αποτέλεσμα την αυξανόμενη εξάρτησή τους από τρίτα άτομα. Πολλοί ασθενείς δεν είναι σε θέση να επιστρέψουν στη οικία τους και χρήζουν περαιτέρω πολυδιάστατη φροντίδα για να αποκτήσουν την λειτουργική τους επάρκεια. Αυτός είναι ο ρόλος της μετα-νοσοκομειακής ιατρικής και φροντίδας, που μπορεί να προσφερθεί σε εξειδικευμένες Μονάδες Φροντίδας.